ผรณอปฺปมาณตายาติ ผรณวเสน อปฺปมาณโคจรตายฯ นิพฺพานมฺปิ อปฺปมาณเมว ปมาณโคจรานํ กิเลสานํ อารมฺมณภาวสฺสปิ อนาคมนโตฯ ขลนฺติ ขเล ปสาริตสาลิสีสาทิภณฺฑํฯ กิญฺเจหีติ มทฺทสฺสุฯ เตนาห ‘‘มทฺทนฏฺโฐ’’ติฯ อารมฺมณภูตํ, ปลิพุทฺธกํ วา นตฺถิ เอตสฺส กิญฺจนนฺติ อกิญฺจนํ, อกิญฺจนเมว อากิญฺจญฺญํฯ

รูปนิมิตฺตสฺสาติ กสิณรูปนิมิตฺตสฺสฯ น คหิตาติ สรูปโต น คหิตา, อตฺถโต ปน คหิตา เอวฯ เตนาห – ‘‘สา สุญฺญา ราเคนาติอาทิวจนโต สพฺพตฺถ อนุปวิตฺถาวา’’ติฯ

นานาติ สทฺทวเสนฯ เอกตฺถาติ อารมฺมณวเสน อารมฺมณภาเวน เอกสภาวาฯ เตนาห ‘‘อปฺปมาณํ…เป.… เอกตฺถา’’ติฯ อารมฺมณวเสนาติ อารมฺมณสฺส วเสนฯ จตฺตาโร หิ มคฺคา, จตฺตาริ ผลานิ อารมฺมณวเสน นิพฺพานปวิฏฺฐตาย เอกตฺถา เอการมฺมณาฯ อญฺญสฺมิํ ปน ฐาเนติ อิทํ วิสุํ วิสุํ คเหตฺวา วุตฺตํ อปฺปมาณาทิ ปริยายวุตฺตํ, นิพฺพานํ อารพฺภ ปวตฺตนโตฯ ตสฺมา ‘‘อญฺญสฺมิ’’นฺติ อิทํ เตน เตน ปริยาเยน ตตฺถ ตตฺถ อาคตภาวํ สนฺธาย วุตฺตํฯ

โคทตฺตสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. นิคณฺฐนาฏปุตฺตสุตฺตวณฺณนา

[350] อาคตาคโมติ วาจุคฺคตปริยตฺติธมฺโมฯ วิญฺญาตสาสโนติ ปฏิวิทฺธสตฺถุสาสโนฯ เตนาห ‘‘อนาคามี’’ติอาทิฯ นคฺคโภคฺคนฺติ อวสนภาเวน นคฺคํ, กุฏิลชฺฌาสยตาย โภคฺคํ, ตโต เอว นิสฺสิริกํฯ นคฺคตาย หิ โส รูเปน นิสฺสิริโก, โภคฺคตาย จิตฺเตนฯ ภควโต สทฺธายาติ ภควติ สทฺธายฯ ตสฺมิํ สทฺทหนา โอกปฺปนา ตสฺส สทฺธาติปิ วตฺตพฺพตํ ลภติฯ คจฺฉามีติ อาคจฺฉามิ, พุชฺฌามีติ อตฺโถฯ เอตํ นิคณฺเฐน ปุจฺฉิตมตฺถมาหฯ

กายํ อุนฺนาเมตฺวาติ กายํ อพฺภุนฺนาเมตฺวาฯ กุจฺฉิํ นีหริตฺวาติ ปิฏฺฐิยา นินฺนมเนน กุจฺฉิํ ปุรโต นีหริตฺวาฯ

คีวํ ปสารณวเสน ปคฺคยฺห ปคฺคเหตฺวา สพฺพํ ทิสํ เปกฺขมาโนฯ สพฺพมิทํ นิคณฺฐสฺส ปหฏฺฐาการทสฺสนตฺถํ ‘‘อิทานิ สมณสฺส โคตมสฺส อุปริ วาทํ อาโรเปตุํ ลพฺภตี’’ติฯ เตนาห ‘‘วาตํ วา โส’’ติอาทิฯ สการณาติ ยุตฺติสหิตาฯ ปญฺหมคฺโคติ ปญฺหสงฺขาโต วีมํสา, เอวํ ภวิตพฺพนฺติ จิตฺเตเนว ปริวีมํสา ปญฺหาฯ เอโก อุทฺเทโสติ เอกํ อุทฺทิสนํ อตฺถสฺส สํขิตฺตวจนํฯ เวยฺยากรณนฺติ นิทฺทิสนํ อตฺถสฺส วิจาเรตฺวา กถนํฯ เอวนฺติ อิมินา นเยนฯ สพฺพตฺถาติ สพฺเพสุ ปญฺหุทฺเทสเวยฺยากรเณสุ อตฺโถ วิตฺถารโต เวทิตพฺโพฯ

นิคณฺฐนาฏปุตฺตสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. อเจลกสฺสปสุตฺตวณฺณนา

[351] อลํ สมตฺโถ อริยภาวายาติ อลมริโยฯ เญยฺยชานนฏฺเฐน ญาณเมว ปจฺจกฺขโต ทสฺสนฏฺเฐน ญาณทสฺสนํ, โสเยว อติสยฏฺเฐน ญาณทสฺสนวิเสโสฯ ปาวฬา วุจฺจติ อานิสทปเทโส, ตํ ปาวฬํ รโชหรณตฺถํ นิปฺโผฏียติ เอตายาติ ปาวฬนิปฺโผฏนา, โมรปิญฺฉวตฺติฯ

อเจลกสฺสปสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

10. คิลานทสฺสนสุตฺตวณฺณนา

[352] มตฺตราชา นาม เอโก ภุมฺมเทโว ภูตาธิปติ สุราโปตลรุกฺขนิวาสีฯ เตน วุตฺตํ ‘‘มตฺตราชกาเล’’ติฯ ‘‘โอสธิติณวนปฺปตีสู’’ติ วตฺวา เต ยถากฺกมํ ทสฺเสนฺโต ‘‘หรีตกา…เป.… รุกฺเขสุ จา’’ติ อาหฯ ปตฺถนาวเสน จิตฺตํ ฐเปหิฯ สมิชฺฌิสฺสตีติ ยถาธิปฺปายํ สมิชฺฌิสฺสติฯ เตน หีติ ยสฺมา ตํ เทวาปิ อาสนฺนมรณํ มญฺญนฺติ, ตสฺมา สา วรเมว ภวิสฺสติ, ตํ ตุมฺหากํ ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขาย ภวิสฺสตีติ อธิปฺปาโยฯ

คิลานทสฺสนสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

จิตฺตสํยุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ